Türkiye tarihinin ilk ihtilalcisi ‘’Baba İlyas’’

Baba Ä°lyas 1239 tarihinde Türkiye Selçuklu Devleti’ne karşı gerçekleÅŸtirilen Babai Ä°syanının lideri idi. Baba Ä°lyas bu giriÅŸiminin bedelini hayatı ile ödedi. Ama onun kiÅŸiliÄŸi, kimliÄŸi ve bu isyanın niteliÄŸi üzerinde ki tartışmalar hiç sona ermedi.

Baba Ä°lyas Kimdir?

Baba Ä°lyas MoÄŸol istilasından kaçarak Anadoluya sığınan Türkmen babalarından birisidir. Asıl ismi Ebü’l-Baka Åžeyh Baba Ä°lyas b. Ali el-Horasani’dir. Onun isyandan önceki hayatı hakkında fazla bir bilgi yoktur ve en önemli bilgileri torunu Elvan Çelebi vermektedir.

Baba Ä°lyas Dede Garkın adlı baÅŸka bir ÅŸeyhin halifesi olarak Anadoluya gelmiÅŸ ve bugün Amasya’ya 15 km mesafede bulunan Ä°lyas köyüne (o zaman ki ismi Çat) yerleÅŸmiÅŸtir. Ä°lk baÅŸlarda münzevi bir hayat yaÅŸamış geçimini saÄŸlamak için çobanlık yapmıştır. Kısa sürede halkın saygı ve sevgisini kazanmış ünü gittikçe yayılmıştır. AraÅŸtırmacıların Vefai tarikatı ÅŸeyhlerinden olduÄŸu konusunda ittifak ettikleri Baba Ä°lyas, aynı köyde daha sonra açtığı zaviye ile mürit toplamaya baÅŸlamış ve insanların çeÅŸitli ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmıştır.

Baba Ä°lyas gibi, baba, ata, dede, abdal  gibi ünvanlar ile nam salan bu Türkmen derviÅŸleri , konar-göçer  Türkmenleri Ä°slam dairesi içerinde tutmaya çalışıyorlardı. Konar-göçerler yerleÅŸik hayatın saÄŸladığı kitap ve medreseden uzak oldukları için her türlü telkine açıktılar. Geleneksel yaÅŸantıları nedeniylede yerleÅŸikler tarafından aÅŸağılanıyorlardı. Ä°lk olarak Hoca Ahmet Yesevi bu tehlikeyi sezmiÅŸ, ilahi aÅŸkı, Allah ve peygamber sevgisini esas alarak geleneksel yapılarını hedef almadan onları Ä°slamiyete adapte etmeye çalışmıştır. Onun yetiÅŸtirdiÄŸi yüzlerce Türkmen derviÅŸi ve onların öÄŸrencileri Türklerin Ä°slamlaÅŸmasında büyük rol oynamışlardır.

Ä°ÅŸte bu geleneÄŸin temsilcilerinden olan Baba Ä°lyas mevcut yönetimle ters düÅŸmüÅŸ, isyan hazırlığı içerisinde iken ya da isyan etmesinden endiÅŸelenilenerek üzerine gönderilen  Hacı Mübarizeddin ArmaÄŸanÅŸah komutasında ki orduya yenilmiÅŸ yaralı halde ele geçirilerek idam edilmiÅŸtir. Amasya kalesinden sallandırılan cesedi gece kaçırılarak Ä°lyas Köyüne defnedilmiÅŸtir. Bugün Sarılık evliyası diye ziyaret edilen mezarda yatan kiÅŸidir. Günümüzde eski tarihi türbesi yıkılarak yerine yeni bir türbe yapılmıştır.

Baba Ä°lyas kiÅŸilik olarak kaynaklarda üstün ahlaki özelliklere sahip bilgili, etkileyici, iyiliksever bir mürÅŸit olarak anlatılmaktadır. Hüzünlü bir ruh hali vardır. Çok azla yetinir, alçak sesle konuÅŸurdu. Görünüm olarak zayıf bir yapısı vardı. Kimseye el açmaz kendi geçimini çobanlıkla saÄŸlardı.

Baba Ä°lyas Alevi DeÄŸildi

Babai Ä°syanı dini nitelikli bir isyan deÄŸildi.Hatta bazı kesimlerin iddia ettiÄŸi gibi Alevilikle uzaktan yakından ilgisi yoktu ve Baba Ä°lyas’da Alevi deÄŸildi. Ä°ÅŸte bu iddiayı destekleyen deliller:

• Baba Ä°lyas’ın oÄŸullarından biri Ömer adını taşımaktadır. Önde gelen halifelerinden ikisi Osman ve Ebubekir ismini taşımaktadır. Bu durum Åžii ve Alevi geleeÄŸe kesinlikle aykırıdır.
• Ä°syan sırasında sünnilerin hedef alındığına dair en küçük bir iddia yoktur. Sünniler hedef alınmamış, sünni ilkeler eleÅŸtirilmemiÅŸtir.
• Dönemin sünni uleması tarafından herhangi bir ÅŸekilde hedef gösterilmemiÅŸlerdir. Haklarında fetva ya da risale türü herhangi bir yayın yapılmamıştır.
• Onun soyundan gelen ve tanınmış ÅŸahsiyetlerden ne AşıkpaÅŸa ne de Elvan Çelebi’de Alevilikle ilgili herhangi bir iddia yer almaz.

Ä°syanın temel nedeni kötü yönetimden kaynaklanan konar-göçer Türkmenlerin içerisinde bulunduÄŸu sosyal ve ekonomik sıkıntılardı. O dönemde Anadolu’da topraklar bir çeÅŸit feodal anlayış içerisinde paylaşılmış konar- göçerlerin hareket alanı sınırlanmıştı. Üzerine birde yerleÅŸik halk tarafından küçümsenmiyor ve aÅŸağılanıyorlardı. Baba Ä°lyas bu durumda onlara sahip çıkmış ve sorunlarını dile getirmiÅŸtir.

 Müritleri tarafından Baba Resul olarak anılmış olmasına raÄŸmen kendisi peygamberlik iddiasında bulunmamıştır. Onun mevcut yönetime karşı eleÅŸtirileri incelenecek olursa böyle bir iddiasının olmadığı açıkça görülecektir. Prof.Dr. A.YaÅŸar Ocak bu eleÅŸtirileri Åžöyle toplar:

• Yöneticilerin içki ve sefahat alemlerine  dalması,
• Yöneticilerin Peygamber ve Dört Halifenin yolunu terk etmeleri,
• Ä°nsanlara zulüm ve eziyet etmeleri.

Büyük bir ihtimal ile onun müritleri ona duydukları sevgiden ya da onun peygamber yolundan ayrılmayan bir kiÅŸi olarak deÄŸerlendirilmesinden dolayı haddi aÅŸan bu ifadeyi kullanmış olmalıdırlar. O öldürüldükten sonra isyanı devam ettiren kökeni hakkında kaynaklarda deÄŸiÅŸik iddiaların gündeme getirildiÄŸi Baba Ä°shak’ın döneminde de bu deyim kullanılmış olabilir. 

Kaynak:

1.Babailer İsyanı, Prof.Dr.Ahmet Yaşar Ocak, Dergah yay. 2014

2-Hoca Ahmet Yesevi’ye ArmaÄŸan Nedeniyle, Yrd.Doç. Dr.Ä°smail DoÄŸan,http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/498/5912.pdf

3.Kolonizatör Türk DerviÅŸleri, Prof.Dr.Ömer Lütfi Barkan, Ocak yay.

4.Amasya Yöresi ÖrneÄŸinde Alevi BektaÅŸi Kültüründe Ä°nanç Merkezleri, Doç. Dr. Harun Yıldız,http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt4/sayi16_pdf/yildiz_harun.pdf